ქცევის (ეთიკის) კოდექსი წესების და რეკომენდაციების ნაკრებია, რომელსაც იღებენ კომპანიები, ეროვნული და საერთაშორისო ორგანიზაციები, კერძო ჯგუფები და ა.შ.. ეთიკის კოდექსის მიზანია მეგზურობა გაუწიოს ორგანიზაციის თანამშრომლების ქცევას იდეალების და ღირებულებების დადგენის გზით. ეთიკის კოდექსი აღწერს, რა უნდა ჩაითვალოს მორალურად, ეთიკურად და ღირსეულად, წარმოადგენს რეკომენდაციებს, ეხმარება თანამშრომლებს სენსიტიურ სიტუაციებში და სთავაზობს მათ დარღვევების შესახებ შეტყობინების გზებს. ქცევის კოდექსის მიზანია შეაჩეროს კორუფცია და ხელი შეუწყოს ეთიკური გარემოს გაუმჯობესებას.
რა არის ეთიკის კოდექსი?
ეთიკის კოდექსი თავდაცვის და უსაფრთხოების სექტორში ეფუძნება სამხედრო და უსაფრთხოების სხვა დაწესებულებების კონკრეტულ კორპორატიულ კულტურას. ეთიკის კოდექსი შეიცავს მთელ რიგ დირექტივებს, წესებს და რეგულაციებს, რომლებიც აღწერენ, თუ რა ითვლება პერსონალისთვის ეთიკურ საქციელად, რა უნდა გაკეთდეს დელიკატურ სიტუაციებში, რომლებიც შეიძლება კორუფციის გამომწვევი იყოს და როგორ უნდა მოხდეს კოლეგების კორუფციული ქმედებების შესახებ ინფორმაციის გამჟღავნება. ჩვეულებრივ, კოდექსი შედგება მუხლებისგან, რომლებიც შეიძლება განსხვავებული იყოს სხვადასხვა ქვეყანაში, მაგრამ თითქმის ყოველთვის ეხება შემდეგ თემებს:
- ზოგადი პრინციპები
- საჯარო პირების/სამოქალაქო და სამხედრო პერსონალის/წევრების სამართლებრივი მოვალეობები
- უფლებამოსილების ეთიკური გამოყენება
- ინტერესთა კონფლიქტი
- ქონების შესახებ ინფორმაციის გამჟღავნება და გამჭვირვალობა
- საჩუქრების მიღება
- კორუფცია
- ანგარიშვალდებულება
- კონფიდენციალური ინფორმაცია
- პროფესიულ/ბიზნესის/პოლიტიკურ საქმიანობებს შორის კონფლიქტი
- ანგარიშგება
- საჯარო სამსახურის დატოვების შემდეგ საქმიანობა/დასაქმება
ქცევის კოდექსის მიღება შესაძლებელია ორგანიზაციულ, ეროვნულ და/ან საერთაშორისო დონეებზე. რადგან კორუფცია ხშირად სცდება ეროვნულ საზღვრებს, საჭიროა კორუფციის საკითხებზე საერთაშორისო თანამშრომლობის განმტკიცება. ქცევის კოდექსი, სხვა რეგულაციებთან ერთად, ამის შესანიშნავ საშუალებას იძლევა, რადგან სავალდებულოდ თვლის გამჭვირვალობას, ანგარიშგებას და საერთაშორისო თანამშრომლობას სამართლებრივ საკითხებზე.
კოდექსის მაგალითები:
ეუთოს ქცევის კოდექსი უსაფრთხოების პოლიტიკურ-სამხედრო ასპექტების შესახებ არის კოდექსი, რომელიც საერთაშორისო დონეზე გამოიყენება. ის განსაზღვრავს ეუთოს წევრი და მონაწილე ქვეყნების მოვალეობებს და სახელმძღვანელო პრინციპებს.
საერთაშორისო ქცევის კოდექსის კიდევ ერთ მაგალითია გაეროს ქცევის კოდექსი საჯარო მოხელეებისთვის.ამ კოდექსის მოკლე და კარგად სტრუქტურირებული ფორმა შეიძლება გახდეს კონკრეტული კონტექსტებისთვის შექმნილი სხვა ქცევის კოდექსების საუძველი.
საჯარო მოხელეების ქცევის კოდექსი, რომელიც შეიქმნა ევროპის საბჭოს რეკომენდაციით No. R. (2000) 10, შეიძლება გამოიყენონ იგივე მიზნით.
OECD-მ გამოსცა კონვენცია საერთაშორისო ბიზნეს-ტრანზაქციებში ჩართული უცხოელი საჯარო მოხელეების მექრთამეობასთან ბრძოლის შესახებ, რომელმაც შექმნა ძირითადი საფუძვლები თავდაცვის სფეროში რესურსების მართვის საკითხებზე ეთიკის კოდექსების შესაქმნელად.
ეროვნული ქცევის კოდექსის შესანიშნავი მაგალითია ნორვეგიის ეთიკის ინსტრუქციები თავდაცვის სექტორში ბიზნესის და მრეწველობის საკითხებზე. ეს მოკლე, მარტივად დაწერილი და სასარგებლო მაგალითებით აღჭურვილი ტექსტი გამოცემულია 2011 წელს.
რატომაა კოდექსი მნიშვნელოვანი?
ქცევის კოდექსები და სხვა ნებაყოფლობითი ინსტრუქციები მნიშვნელოვანია უსაფრთხოების სექტორის ინსტიტუტებისთვის, რადგან სამხედრო და სხვა მომსახურე პერსონალს შეუძლია სიამაყით ემსახუროს საკუთარ ერს და საკუთარი ქვეყნის უსაფრთხოების სექტორის შექმნას, იდეალების სამსახურში ყოფნა სამხედრო კულტურის ნაწილია.[1]
კორუფციას მრავალი გამოვლინება შეიძლება ჰქონდეს, რომელთაგან ზოგი მეტად, ზოგი ნაკლებად თვალსაჩინოა. ამდენად, დაბნეულობის და გამოტოვების თავიდან ასაცილებლად, უნდა არსებობდეს მკაფიო განაცხადი იმის შესახებ, თუ რას მოელიან პერსონალისგან, რა არის ან არ არის მისაღები, როგორ უნდა აარიდოს თავი პერსონალმა კონფლიქტურ სიტუაციას ან როგორ მოიქცეს ასეთ სიტუაციაში. ყველაფერი ეს კი უნდა ეფუძნებოდეს ქცევის დადგენილი სტანდარტების შესრულებას გლობალურად. მაღალჩინოსანი ოფიცრები და მოხელეები მხარს უჭერენ ქცევის კოდექსის – როგორც უსაფრთხოების სექტორის დაწესებულების ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტის – დანერგვას და ამით მაგალითს აძლევენ სხვებს.
როგორ მუშაობს კოდექსი?
საერთაშორისო გამჭვირვალობის თანახმად, უსაფრთხოების მოხელეების და შეიარაღებული ძალების პერსონალისთვის იდეალური რეგულაციების სისტემა უნდა მოიცავდეს სამ ძირითად კომპონენტს: სამართლებრივ ბაზას, რომელსაც თან ახლავს ეთიკის ინსტრუქციები, ქცევის კოდექსი და განაცხადი ღირებულებების შესახებ. სამართლებრივი ბაზა შეიცავს სამართლებრივი სტატუტებს, საჯარო სამსახურის შესახებ კანონებს და დისციპლინარულ და სასჯელაღსრულების კოდექსებს. რადგან ეს დოკუმენტები ხშირად ტექნიკური ენითაა დაწერილი, მათ თან უნდა ახლდეს ინსტრუქციები განმარტებებით. ქცევის კოდექსი ქცევის ნორმების და საერთო ღირებულებების კრებულია, რომელიც უნდა იყოს მკაფიო, მოკლე და და გასაგები უსაფრთხოების სექტორის დაწესებულების ყველა თანამშრომლისთვის. განაცხადი ღირებულებების შესახებ დამოუკიდებელი, განსხვავებული დეკლარაციაა ორგანიზაციის ყოვლისმომცევლი ეთიკური პრინციპების შესახებ და წარმოადგენს ქცევის კოდექსის დამატებას. მაღალჩინოსანმა მოხელეებმა მხარი უნდა დაუჭირონ მას და ხელი უნდა შეუწყონ მის ფართოდ გავრცელებას.[2]
ამ დოკუმენტების ეფექტიანობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად კარგადაა ისინი გაგებული და რამდენად მოხერხებულია მათი გამოყენება მომხმარებლის მიერ. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ პერსონალი ამ დოკუმენტებს გაეცნოს უსაფრთხოების სისტემაში დასაქმების საწყის ეტაპზე, ხოლო შემდეგ რეგულარულად გაიაროს მოკლე გამეორების კურსები და კეთილსინდისიერების ტრენინგები.
ქცევის კოდექსის ზოგიერთი საკვანძო კომპონენტი ჩამოთვლილია ქვემოთ, როგორც ამას განსაზღვრავს საერთაშორისო გამჭვირვალობა რამდენიმე ქვეყანაში ჩატარებულ კვლევაში:
მექრთამეობა: მკაფიო განსაზღვრება იმისა, თუ რა ითვლება ქრთამის აღებად და ინსტრუქციები იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იმოქმედოს და ვის დაუკავშირდეს პირი, თუ მას შესთავაზებენ ქრთამს; ქრთამის შეთავაზების ფაქტზე ოფიციალური ანგარიშის წარდგენის პროცედურები და გარე გამოძიებისთვის შეტყობინების პროცედურები.
საჩუქრის აღება და წარმომადგენლობითი ხარჯები: იმ საჩუქრების მკაფიოდ განსაზღვრა, რომელთა მიღებაც დაშვებულია და საჩუქრის მიღების წესები; პრაქტიკული რჩევები რეალური მაგალითებით; მკაფიო პროცედურები მოხელეებისთვის, როდესაც ისინი დადგებიან ეთიკური დილემის წინაშე; მკაფიო სუბორდინაცია; საჩუქრებთან დაკავშირებით რეკომენდებული ქცევის პროცედურები.
ინტერესთა კონფლიქტი: მკაფიო ინსტრუქციები მოხელეებისთვის იმის შესაფასებლად, აქვს თუ არა ადგილი ინტერესთა კონფლიქტს; პოტენციური ინტერესთა კონფლიქტის გამოაშკარავების პროცედურები; ინტერესთა კონფლიქტის გადაწყვეტის პროცედურები.
სამსახურიდან წასვლის შემდგომი მოთხოვნები: წინა დამსაქმებლისგან ოფიციალური ნებართვის თხოვნის ვალდებულება სხვაგან დასაქმების შეთავაზების შემთხვევაში (2-5 წლის განმავლობაში); აკრძალული წყაროებიდან საჩუქრების მიღების გამონაკლისად ჩათვლა, რომლებიც არ არის დაკავშირებული ოფიციალურ სამსახურთან (სამსახურის დატოვებიდან 2 წლის განმავლობაში); ამგვარი საჩუქრების შესახებ ანგარიშის წარდგენა.
ქცევის კოდექსის წარმატება ასევე დამოკიდებულია იმაზე, მუშაობს თუ არა ანგარიშგების და კონსულტაციის მექანიზმები და რა მნიშვნელობას ანიჭებს ორგანიზაცია ეთიკურ საქციელს და არასათანადო საქციელის შესახებ ინფორმირებას. OECD აღნიშნავს, რომ უნდა არსებობდეს ეფექტიანი შიდა კონტროლი, ეთიკის და შესაბამისობის უზრუნველყოფის პროგრამები, ისევე, როგორც მკაფიოდ განსაზღვრული პოლიტიკა, რომელიც კრძალავს არაეთიკურ ქცევას. ამას თან უნდა სდევდეს ხელმძღვანელობის ზედა რგოლის მტკიცე, აშკარა და თვალსაჩინო მხარდაჭერა და ჩართულობა.[4]
“ეთიკური ღირებულებების” ჩამონათვალის წყარო: Transparency International, Building Integrity and Reducing Corruption Risk in Defence Establishments. 2009. p 17 მეორე გამოცემა იხ. აქ.
ვინ მონაწილეობს?
ქცევის კოდექსები უსაფრთხოების სექტორში უნდა შეიმუშაონ და განახორციელონ უსაფრთხოების სექტორის ინსტიტუტებმა (თავდაცვის სამინისტრო, შეიარაღებული ძალების, პოლიციის, სასაზღვრო დაცვის ინსტიტუტები და უსაფრთხოების სექტორის სხვა სააგენტოები და საჯარო და კერძო კომპანიები რომლებიც მუშაობენ უსაფრთხოების სექტორთან ან ამ სექტორისთვის). კოდექსი მხედველობაში უნდა იღებდეს ადგილობრივ კონტექსტს და ერდნობოდეს ეროვნულ და საერთაშორისო საუკეთესო გამოცდილების მაგალითებს და სტანდარტებს. კოდექსი უნდა მოქმედებდეს უსაფრთხოების სექტორის იერარქიის ყველ დონეზე და მათი მოქმედება ასევე უნდა გავრცელდეს ყველა იმ ბიზნესზე, კომპანიაზე და მიმწოდებელზე, რომელთანაც სექტორი თანამშრომლობს.
წყაროები:
Centre for Integrity in the Defence Sector. Criteria for good governance in the defence sector. International standards and principles (2015)
Centre for Integrity in the Defence Sector. Integrity Action Plan. A handbook for practitioners in defence establishments (2014)
Centre for Integrity in the Defence Sector: Guides to Good Governance
CIDS (2015) Guides to Good Governance: Professionalism and integrity in the public service. No 1.
Council of Europe, 1999, Criminal Law Convention on Corruption.
Council of Europe, Convention on Laundering, Search, Seizure and Confiscation of the Proceeds from Crime and on the financing of Terrorism.
Council of Europe, Convention on Laundering, Search, Seizure and Confiscation of the Proceeds from Crime.
Council of Europe, Recommendation No. R. (2000) 10 Model Code of Conduct for Public Officials
DCAF (2015), Parliamentary Brief: Building integrity in Defence.
DCAF – UNDP (2008) Public Oversight of the Security Sector. A Handbook for civil society organizations.
DCAF (2012), Ombuds Institutions for the Armed Forces: a Handbook.
DCAF Project: Ombuds Institutions for Armed Forces, List of publications.
IMF (2007) Code of Good Practices on fiscal transparency
NATO-DCAF, (2010). Building Integrity and Reducing Corruption in Defence. A Compendium of Best Practices.
NATO (2012) Building Integrity Programme
NATO (2015), Building Integrity Course Catalogue.
OSCE Code of Conduct on Politico- Military Aspects of Security
OECD Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in International Business Transactions.
Royal Norwegian Ministry of Defence (2011) Ethical guidelines for contact with business and industry in the defence sector.
Transparency International (2012). Building Integrity and Countering Corruption In Defence and Security. 20 Practical Reforms.
Transparency International (2012), Handbook on Building Integrity and Countering Corruption in Defence and Security. Second Edition.
Transparency International, (2011) Codes of Conduct in Defence Ministries and Armed Forces. What makes a good code of conduct? A multi-country study.
UNDP-DCAF (2007) Monitoring and Investigating the security sector.
United Nations General Assembly Resolution A/RES/51/59, 28 January 1997, UN International Code of Conduct for Public Officials.
UN Office on Drugs and Crime, United Nations Convention against Corruption.
DCAF SSR Backgrounder Series-ის ახალი გამოცემები
[1] NATO-DCAF, (2010). Building Integrity and Reducing Corruption in Defence. A Compendium of Best Practices.
[2] Transparency International, (2011) Codes of Conduct in Defence Ministries and Armed Forces. What makes a good code of conduct? A multi-country study.
[3] იქვე, Template of Good Practice p 6.
[4] იხ. Annex II: Good practice guidance on internal controls, ethics, and compliance. In OECD, Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in International Business Transactions, 2011. p 30.
© Icon Credit: Designed by Freepik from www.flaticon.com
